Deneme Süreli İş Sözleşmesi, işçi ve işveren arasında yapılan iş sözleşmesine "deneme kaydı" konularak, tarafların birbirini tanıması ve işe uygunluğun ölçülmesi amacıyla kurulan özel bir çalışma dönemidir. İş Kanunu'nun 15. maddesi, deneme süresini hem işçi hem de işveren için bir hak olarak düzenlemiştir.

Ankara İş Hukuku Avukatı olarak en sık karşılaştığımız sorun, deneme süresinin işverene "her şeyi yapma hakkı" verdiği yönündeki yanlış algıdır. Oysa deneme süresinde de işçinin ücret, sigorta ve fazla mesai hakları tam olarak korunur.

1. Deneme Süresi Ne Kadar Olabilir? (İşK m. 15)

İş Kanunu, deneme süresini keyfiyete bırakmamış, azami sınırlar getirmiştir:

• Yasal Sınır: Bireysel iş sözleşmelerinde deneme süresi en çok 2 ay olabilir.
• Toplu İş Sözleşmesi: Eğer işyerinde sendika ve toplu iş sözleşmesi varsa, deneme süresi 4 aya kadar uzatılabilir.
• Bu sürelerin aşılması halinde, aşan kısım geçersiz sayılır ve işçi o dönem için "belirsiz süreli çalışan" statüsünde tüm haklara sahip olur.

2. Deneme Süresinde Fesih ve Tazminat Durumu

Deneme süresinin en önemli özelliği, fesihte sağladığı kolaylıktır:

Tazminatsız ve Bildirimsiz Fesih

Deneme süresi içinde taraflar (hem işçi hem işveren), iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız (kıdem ve ihbar tazminatı ödemeden) feshedebilirler.

Ödenmesi Gereken Haklar

Ancak, fesih anına kadar işçinin çalıştığı günlerin ücreti, fazla mesai ücreti, hafta tatili ve ulusal bayram çalışma ücretleri ile diğer hakları (AGİ, prim vb.) saklıdır ve eksiksiz ödenmelidir. Deneme süresinde sigorta (SGK) girişi yapılması ve primlerin yatırılması da zorunludur.

3. Deneme Süresinde İşe İade Davası Açılabilir mi?

İşe iade davası açabilmek için işçinin en az 6 aylık kıdeminin olması gerekir. Deneme süresi (maksimum 2-4 ay) bu süreden kısa olduğu için, kural olarak deneme süresinde işten çıkarılan işçi işe iade davası açamaz.

Ancak, eğer işveren deneme süresini kötü niyetle kullanmışsa (örneğin hamilelik nedeniyle çıkarmışsa) veya deneme süresi kaydı sözleşmeye sonradan eklenmişse, işçi kötü niyet tazminatı veya ayrımcılık tazminatı talep edebilir.

Sıkça Sorulan Sorular (Deneme Süresi)

Soru: Sigortasız deneme süresi olur mu?

Hayır, kesinlikle olamaz. İşçinin işe başladığı ilk gün (hatta bir gün öncesinden) sigorta girişinin yapılması zorunludur. "Seni bir deneyelim, beğenirsek sigorta yaparız" uygulaması suçtur ve ağır idari para cezası vardır.

Soru: Deneme süresinde rapor alırsam işten atılır mıyım?

İşveren, deneme süresi içinde herhangi bir gerekçe göstermeden (performans, uyum vb.) fesih yapabilir. Rapor almak feshin önüne geçmez ancak feshin kötü niyetli olduğu ispatlanırsa tazminat hakkı doğabilir.

Soru: Kıdem tazminatı hesabında deneme süresi sayılır mı?

Evet. Eğer işçi deneme süresini başarıyla geçer ve çalışmaya devam ederse, ileride alacağı kıdem tazminatı ve yıllık izin süresi hesaplanırken işe ilk giriş tarihi (deneme süresinin başı) esas alınır.