Gaiplik, bir kişinin ölüm tehlikesi içinde kaybolması veya kendisinden uzun süre haber alınamaması nedeniyle, mahkeme kararıyla hukuken ölmüş sayılması durumudur. Türk Medeni Kanunu (TMK) m. 32 uyarınca verilen bu karar, kişinin malvarlığının (mirasının) mirasçılarına geçmesini ve evliliğinin (talep üzerine) sona ermesini sağlar.

Ankara Medeni Hukuk Avukatı olarak, gaiplik davalarının teknik detaylar içerdiğini (ilan süreçleri, bekleme süreleri, teminatlar) ve doğru yönetilmezse yıllarca sürebileceğini belirtmek isteriz. Bu rehberde, gaiplik kararının nasıl alınacağını, mirasa ve evliliğe etkisini detaylıca inceledik.

1. Gaiplik Kararı Hangi Durumlarda Verilir?

Gaiplik kararı verilebilmesi için iki temel durumdan birinin gerçekleşmesi gerekir:

A. Ölüm Tehlikesi İçinde Kaybolma

Kişi, ölümüne muhtemel gözle bakılacak bir tehlike içinde (deprem, sel, uçak kazası, savaş vb.) kaybolmuşsa, olayın üzerinden 1 yıl geçtikten sonra gaiplik davası açılabilir.

B. Uzun Süre Haber Alınamama

Kişiden çok uzun zamandır haber alınamıyor ve ölme ihtimali yüksek görülüyorsa, son haber alma tarihinden itibaren 5 yıl geçtikten sonra gaiplik davası açılabilir.

2. Gaiplik Davası Nasıl Açılır? (İlan Zorunluluğu)

Gaiplik davası, kişinin Türkiye'deki son yerleşim yeri Sulh Hukuk Mahkemesi'nde açılır. Bu dava çekişmesiz yargı işidir.

• Başvuru: İlgililer (mirasçılar, alacaklılar vb.) mahkemeye başvurur.
• İlan: Mahkeme, gaip hakkında bilgisi olanları çağırmak için iki defa ilan yapar. İlan süresi en az 6 aydır.
• Karar: Süre sonunda kimse çıkmazsa ve gaibin öldüğü kuvvetle muhtemel görülürse, gaiplik kararı verilir. Bu karar geriye (olay gününe) etkili sonuç doğurur.

3. Gaipliğin Miras ve Evliliğe Etkisi

Mirasın Geçişi ve Teminat

Gaiplik kararı ile miras kendiliğinden açılır. Ancak mirasçılar, gaibin ortaya çıkma ihtimaline karşı teminat göstermek zorundadır:

• Ölüm tehlikesi içinde kaybolmada: 5 yıl teminat.
• Uzun süre haber alınamamada: 15 yıl teminat.
• Gaip 100 yaşına geldiğinde teminat kendiliğinden kalkar.

Evliliğin Durumu (Önemli!)

Gaiplik kararı, evliliği kendiliğinden sona erdirmez. Gaibin eşi, evliliğin feshi için mahkemeye ayrıca başvurmak zorundadır. Başvuru yapılmazsa, eş "dul" sayılmaz ve yeniden evlenemez. Gaiplik başvurusu ile birlikte evliliğin feshi de istenebilir.

Sıkça Sorulan Sorular (Gaiplik)

Soru: Gaip geri dönerse mallarını alabilir mi?

Evet. Gaip ortaya çıkarsa veya öldüğü tarih kesinleşirse, mirasçılar aldıkları malları (sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre) iade etmek zorundadır. İyiniyetli mirasçılar sadece ellerinde kalanı verir.

Soru: Ölüm karinesi ile gaiplik farkı nedir?

Ölüm karinesi (TMK m. 31), bir kimsenin ölümüne kesin gözüyle bakılacak bir durumda kaybolması ve cesedinin bulunamaması halidir (Örn: Uçak denize düştü). Bu durumda mülki amir emriyle kütüğe "ölü" kaydı düşülür, mahkeme kararı gerekmez. Gaiplikte ise mahkeme kararı şarttır.

Soru: Gaiplik kararı nüfusa nasıl işlenir?

Mahkeme kararı kesinleştikten sonra, mahkeme tarafından ilgili Nüfus Müdürlüğü'ne bildirilir ve kişinin kaydına "gaip" şerhi düşülerek nüfus kaydı kapatılır.