1. İşlemin Dışsal Unsurları (Yetki, Şekil ve Usul)

Bu unsurlar, işlemin dış görünüşü ve oluşumu ile ilgilidir. İdari yargıda bu unsurlara aykırılık en sık karşılaşılan iptal sebeplerini oluşturur:

Yetki Unsuru

Yetki, idarenin belirli bir işlemi yapabilme ehliyetini gösterir. İdare makamları genel yetkili değil, istisnai yetkilidir (Yetkiler Kanun'dan kaynaklanır). Yetki kamu düzenine ilişkin olduğundan, mahkemece re'sen (kendiliğinden) dikkate alınır. Yetkisiz bir makam tarafından yapılan işlem, sonradan yetkili makam tarafından onaylanıp düzeltilemez.

• Fonksiyon Gasbı: İdarenin, Yasama veya Yargı organlarının görev alanına giren konularda işlem yapması.
• Yetki Gasbı: İdare adına yetkili olmayan kişi veya kurumlar tarafından işlem yapılması (Örn: İstifa eden memurun işlem yapması).
• Yetki Tecavüzü: Bir idari makamın, yatay veya dikey olarak başka bir idari makamın yetkili olduğu alanda işlem yapması.

Şekil Unsuru

İdare, yaptığı işlemlerde kural olarak yazılı şekil unsuruna tabiidir. Yazılı işlem, aksi öngörülmediği sürece ilgilisine tebliğ edilmelidir. Güncel Not: İdari işlemler, ilgili kanunlar çerçevesinde artık KEP (Kayıtlı Elektronik Posta) veya e-Tebligat yoluyla da geçerli bir şekilde tebliğ edilebilmektedir. Bu usullere uyulmaması, şekil açısından sakatlık yaratır.

Usul Unsuru

Usul, bir işlemin yapılmasında izlenmesi gereken aşamaları (önce savunma alma, komisyon kurma, bilirkişi raporu alma vb.) tanımlar. Bu aşamaların eksiksiz ve yasal sıraya uygun izlenmesi zorunludur.

2. İşlemin İçsel Unsurları (Sebep, Konu ve Amaç)

Bu unsurlar, işlemin arkasındaki niyeti ve içeriği ile ilgilidir. İptal davalarında mahkemenin esas incelemesi bu unsurlar üzerindedir.

Sebep Unsuru

Sebep, idareyi bir işlemi yapmaya sevk eden hukuki veya fiili etkendir (olaydır). Sebep unsurundaki başlıca sakatlık halleri şunlardır:

• İdarenin gösterdiği sebebin hukuken yok veya hatalı olması.
• İdarenin gösterdiği sebebin gerçek dışı olması (fiili hata).
• Sebep ve Konu unsurları arasında ciddi bir ölçüsüzlük bulunması (Örn: Hafif bir disiplin suçu için en ağır cezayı vermek).

Konu Unsuru

Konu, idari işlem sonucunda meydana gelen hukuki değişikliktir (Örn: Memurun atanması, ceza kesilmesi). Konu unsuruna aykırılık teşkil eden haller:

• İdari işlemin konusunun hukuka aykırı (Kanun, Anayasa, Tüzük, Yönetmelik) veya imkansız olması.
• İdari işlemin konusu ve sebep unsuru arasında illiyet (neden-sonuç) bağı bulunmaması.

Amaç Unsuru

Amaç, idarenin işlem sonucunda ulaşmak istediği nihai sonuçtur. İdarenin temel amacı daima kamu yararı olmalıdır.

• Yetki Saptırması (Amaç Saptırması): Kişisel, siyasi veya bir üçüncü kişi yararına yapılmış olan idari işlemler, amaç unsuruna aykırılık teşkil eder ve hukuka aykırıdır. Örneğin, bir memuru kişisel husumet nedeniyle cezalandırmak.