Kıymetli evrak, belirli bir değeri temsil eden ve bu değeri kanıtlayan belgelerdir. Genellikle para, mal veya hizmet alımı gibi işlemlerde kullanılır. Kıymetli evraklar, çeşitli formlarda olabilir; bunlara çek, senet ve bono örnek olarak verilebilir. Bu belgeler, üzerlerine yazılan miktar veya değeri temsil eder ve hukuki bir bağlayıcılığa sahiptir.
Kıymetli evrakın en önemli özelliklerinden biri, devredilebilir olmasıdır. Bu, belgenin sahibinin, belge üzerindeki hakları başka bir kişiye aktarabilmesi anlamına gelir. Kıymetli evrak, ticari işlemlerde güven ve kolaylık sağlar. Bu evraklar sayesinde, alacak ve borç ilişkileri belgelendirilir ve resmiyet kazanır.
Kıymetli evrakların kullanımı, özellikle iş dünyasında yaygındır. Çekler, işletmeler arası ödemelerde sıklıkla kullanılır. Senetler ise, borçların ve alacakların belgelendirilmesinde tercih edilir. Bonolar, yatırım aracı olarak kullanılır ve belirli bir değeri temsil eder.
Kıymetli evraklarla ilgili işlemlerde, yasal düzenlemelere ve prosedürlere dikkat edilmesi gerekir. Yanlış veya eksik bilgi içeren kıymetli evraklar, hukuki sorunlara yol açabilir. Bu nedenle, kıymetli evrakların düzenlenmesi ve kullanılması sırasında dikkatli olmak önemlidir. Kıymetli evraklar, finansal işlemlerin güvenli ve düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlar.
Kıymetli evrak, senetten ayrı olarak iddia ve ispat olunamayan ve başkalarına da devredilemeyen senetlerdendir. Kıymetli evrak Türk Ticaret Kanununun 645. Maddesinde: Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunların içerdikleri hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemediği gibi başkalarına da devredilemez. Denilmek suretiyle belirtilmiştir.
Söz konusu evraktan kaynaklanan borçta kıymetli evrak borçlusu ancak ve ancak vadesi gelen senedi ödemek kaydı ile borcundan kurtulmaktadır. İlgili durum Türk Ticaret Kanununun 646. Maddesinde: Kıymetli evrakın borçlusu, ancak senedin teslimi karşılığında ödeme ile yükümlüdür. Hile veya ağır kusuru bulunmadıkça borçlu, vade geldiğinde, senedin niteliğine göre alacaklı olduğu anlaşılan kişiye ödemede bulunmakla borcundan kurtulur. Denilmek suretiyle belirtilmiştir.
Kıymetli evrağın devrinde senet üzerindeki zilyedliğin devri şarttır. İlgili durum Türk Ticaret Kanununun 647. Maddesinde: Mülkiyet veya sınırlı bir ayni hak kurulması amacıyla kıymetli evrakın devri için her halde senet üzerindeki zilyetliğin devri şarttır. Bundan başka emre yazılı senetlerde ciroya, nama yazılı senetlerde yazılı bir devir beyanına da gerek vardır. Bu beyan kıymetli evrakın veya ayrı bir kağıdın üzerine yazılabilir. Kanun veya sözleşme ile başkalarının, bu arada, özellikle borçlunun da devre katılmaları zorunluluğu öngörülebilir. Denilmektedir.
Geçerli bir cirodan bahsedilebilmesi için poliçe veya poliçeye bağlı olan ve “alonj” denilen bir kağıt üzerine yazılması ve ciranta tarafından imzalanması gerekmektedir. Bu anlamda ciro ile ilgili olarak Türk Ticaret Kanununun 648 ve devamı Maddelerinde: Bütün hallerde ciro, poliçenin cirosuna ilişkin hükümler uyarınca yapılır. Devir için ciro ve senedin zilyetliğinin geçirilmesi yeterlidir. Devredilebilen bütün kıymetli evrakın, senedin içeriğinden veya niteliğinden aksi anlaşılmadıkça, ciro edilmesi ve zilyetliğin geçirilmesiyle cirantanın hakları ciro edilene devrolunur. Denilmektedir.
Nama veya emre yazılı senet ile hamile yazılı senetlerde senet türünün değiştirilebilmesi için; kendisine hak verdiği ve borç yüklediği tüm kişilerin muvafakati ile ve söz konusu muvafakatin senet üzerinde yazılması koşulu gerekmektedir. İlgili durum Türk Ticaret Kanununun 650. Maddesinde: Nama veya emre yazılı senet, ancak kendisine hak verdiği ve borç yüklediği tüm kişilerin muvafakatıyla hamile yazılı senede dönüştürülebilir. Bu muvafakatın doğrudan senet üzerine yazılması gerekir. Hamile yazılı senetlerin nama veya emre yazılı senede dönüştürülebilmesi hususunda da aynı kural geçerlidir. Bu son hâlde hak veya borç sahibi kişilerden birinin muvafakatı bulunmazsa bu dönüştürme, ancak dönüştürmeyi yapan alacaklı ile onun haklarına doğrudan doğruya halef olan kişi arasında hüküm ifade eder. Denilmek suretiyle belirtilmiştir.
Bazı şartların varlığı halinde kıymetli evrağın iptaline karar verilebilmektedir. İlgili durum Türk Ticaret Kanununun 651. Ve devamı Maddelerinde: Kıymetli evrak zayi olduğu takdirde mahkeme tarafından iptaline karar verilebilir.
Kıymetli evrakın zayi olduğu veya zıyaın ortaya çıktığı anda senet üzerinde hak sahibi olan kişi, senedin iptaline karar verilmesini isteyebilir. İptal kararı üzerine hak sahibi hakkını senetsiz olarak da ileri sürebilir veya yeni bir senet düzenlenmesini isteyebilir. Bunun dışında iptal usulü ve hükümleri hakkında, kıymetli evrakın çeşitli türlerine ilişkin özel hükümler uygulanır. Çeşitli kıymetli evraka ilişkin özel hükümler saklıdır. Denilmek suretiyle belirtilmiştir.
Yukarıda değinilmiş olan hususlar genel hatları ile kaleme alınmış olup; her somut olay birbirinden farklı özellikler taşıyabileceğinden hak kaybına uğramamanız adına bir hukuk bürosu ile iletişime geçip profesyonel destek almanızı öneririz.