Sigortasız çalışma, işverenin işçiyi Sosyal Güvenlik Kurumu'na (SGK) hiç bildirmemesi veya eksik gün/ücret üzerinden bildirmesi durumudur. Bu, hem işçinin emeklilik ve sağlık hakkının gasp edilmesi hem de devletin vergi kaybına uğratılması anlamına gelen ağır bir suçtur. 5510 sayılı Kanun gereğince işçinin sigortası, işe başladığı günden en az 1 gün önce (bazı istisnalar hariç) yapılmalıdır.

Ankara İş Hukuku Avukatı olarak, sigortasız çalıştırılan işçilerin sadece geriye dönük sigorta günlerini değil; aynı zamanda kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve fazla mesai ücretlerini de yasal faiziyle birlikte almalarını sağlıyoruz.

1. İşçi İçin Sigortasız Çalışmanın Zararları

Sigortasız çalışan işçi şu haklardan mahrum kalır:

• Emeklilik Hakkı: Prim gün sayısı dolmadığı için emekli olamaz veya çok geç emekli olur.
• Sağlık Hizmeti: Kendisi ve ailesi sağlık hizmetlerinden ücretsiz yararlanamaz.
• İşsizlik Maaşı: İşten çıkarıldığında işsizlik maaşı alamaz.
• İş Kazası Geliri: Kaza geçirirse SGK'dan geçici veya sürekli iş göremezlik ödeneği bağlanmaz.
• Kıdem Tazminatı: Resmi kayıtlarda çalışıyor görünmediği için tazminatını ispatlaması zorlaşır.

2. Sigortasız Çalışan İşçi Ne Yapmalı? (Adım Adım)

Sigortasız çalıştırıldığını öğrenen işçi, haklarını kazanmak için şu hukuki yolları izleyebilir:

A. Haklı Nedenle Fesih (İşK m. 24/II-e)

Sigortasız çalıştırılmak veya primlerin gerçek maaştan düşük gösterilmesi, işçiye haklı nedenle derhal fesih hakkı verir. İşçi, istifa etse bile kıdem tazminatına hak kazanır. Ancak bunu yapmadan önce mutlaka bir avukata danışılmalı ve ihtarname çekilmelidir.

B. ALO 170 ve SGK Şikayeti

İşçi çalışırken veya işten ayrıldıktan sonra ALO 170 hattını arayarak veya SGK il müdürlüğüne dilekçe vererek şikayette bulunabilir. SGK denetmenleri işyerine giderek inceleme yapar. Ancak denetimde sigortasızlık tespit edilemezse dava açmak zorunludur.

C. Hizmet Tespit Davası (En Kesin Çözüm)

İş Mahkemesi'nde açılan bu dava ile sigortasız geçen süreler (5 yıllık hak düşürücü süre içinde) tespit edilir. Mahkeme kararı SGK'ya bildirilir ve primler işverenden faiziyle tahsil edilir.

3. İşverene Uygulanacak Cezalar ve Yaptırımlar

Sigortasız işçi çalıştırdığı tespit edilen işveren çok ağır yaptırımlarla karşılaşır:

• İdari Para Cezası: Her bir sigortasız işçi ve her ay için asgari ücretin katları tutarında (bazen yüzbinlerce TL'yi bulan) ceza kesilir.
• Primlerin Tahsili: Ödenmeyen tüm primler gecikme zammı ve faiziyle tahsil edilir.
• Teşviklerin İptali: İşveren, devletten aldığı (5 puanlık indirim vb.) tüm SGK teşviklerini kaybeder ve geçmişe dönük faiziyle geri öder.
• İş Kazası Rücusu: Sigortasız işçi kaza geçirirse, SGK'nın yaptığı tüm sağlık harcamaları ve bağlanan gelir işverene rücu edilir (ödettirilir).

Sıkça Sorulan Sorular (Sigortasız Çalışma)

Soru: Sigortasız çalıştım, nasıl ispatlarım?

Sigortasız çalışma her türlü delille ispatlanabilir: Birlikte çalışan işçi tanıkları (bordro tanıkları), işyeri iç yazışmaları, maaş ödeme dekontları, kamera kayıtları, işyeri giriş kartları vb.

Soru: Maaşımı elden alıyorum, bu sigortasızlık mıdır?

Evet. Maaşın bir kısmının bankadan (asgari ücret), kalanının elden ödenmesi "prim kaçırma"dır ve sigortasız çalışmanın bir türüdür. Bu durumda da hizmet tespiti davası açarak gerçek maaşınızı tescil ettirebilirsiniz.

Soru: Dava açarsam işten çıkarılır mıyım?

İşveren sizi dava açtığınız için işten çıkarırsa, bu "kötü niyetli fesih" sayılır. Bu durumda hem kıdem/ihbar tazminatınızı hem de işe iade davası açarak ek tazminatları alırsınız.