Navlun sözleşmesi, deniz ticaretinde taşıyanın (gemi sahibi veya işleteni), taşıtanın (yük sahibi) malını deniz yoluyla bir limandan diğerine taşımayı üstlendiği ve karşılığında "navlun" adı verilen bir ücret aldığı sözleşmedir. Uluslararası ticaretin %80'inin deniz yoluyla yapıldığı günümüzde, navlun sözleşmeleri ticari hayatın en kritik hukuki metinleridir.

Ankara Ticaret Avukatı olarak, özellikle ithalat ve ihracat yapan şirketlerin karşılaştığı navlun uyuşmazlıkları, yük hasarı ve demuraj (bekleme ücreti) davalarında hukuki destek sağlıyoruz. Bu rehberde, Çarter ve Kırkambar sözleşmelerinin farklarını, taşıyanın sorumluluğunu ve navlun alacağını detaylıca inceledik.

1. Navlun Sözleşmesi Türleri (TTK m. 1131)

Türk Ticaret Kanunu, navlun sözleşmelerini iki ana kategoriye ayırır. Bu ayrım, sorumluluk rejimi açısından hayati önem taşır:

A. Çarter Sözleşmesi (Yolculuk Çarteri)

Taşıyanın, geminin tamamını veya bir kısmını (ambar, güverte vb.) taşıtana tahsis ederek eşya taşımayı üstlendiği sözleşmedir. Burada önemli olan "yer tahsisi"dir. Genellikle dökme yükler (petrol, tahıl vb.) için kullanılır.

B. Kırkambar Sözleşmesi

Taşıyanın, gemide yer tahsis etmeksizin, parça mal (konteyner, koli vb.) taşımayı üstlendiği sözleşmedir. Burada önemli olan geminin kendisi değil, eşyanın ayırt edici özellikleri ve taşınmasıdır. Konteyner taşımacılığı genellikle bu kapsama girer.

2. Taşıyanın Sorumluluğu ve Yük Hasarı

Taşıyan (nakliyeci), malı teslim aldığı andan teslim edinceye kadar özenle korumakla yükümlüdür. Ancak deniz ticaretinde taşıyanın sorumluluğu sınırsız değildir.

• Başlangıçtaki Elverişsizlik: Gemi yola çıkarken denize ve yüke elverişli değilse, taşıyan doğacak tüm zarardan sorumludur.
• Ticari Kusur: Yükün istifi, korunması ve boşaltılmasındaki hatalardan taşıyan sorumludur.
• Teknik Kusur (Sorumsuzluk): Kaptan veya gemi adamlarının sevk ve idare kusurundan (örneğin rotayı şaşırmak, karaya oturmak) doğan zararlardan taşıyan sorumlu değildir.

3. Navlun Ücreti ve Yük Üzerinde Hapis Hakkı

Navlun, taşıma hizmetinin karşılığıdır. Sözleşmede aksi kararlaştırılmadıkça navlun, eşyanın varış limanında teslimi karşılığında ödenir ("Navlun Varışta").

• Hapis Hakkı: Taşıyan, navlun ücreti ve diğer alacakları (sürastarya vb.) ödenmediği takdirde, yükü teslim etmekten kaçınabilir ve yük üzerinde hapis hakkını kullanabilir. Hatta mahkeme kararıyla yükü sattırıp alacağını tahsil edebilir.
• Ölü Navlun: Taşıtan, sözleşmede kararlaştırılan yükün tamamını gemiye yüklemezse, boş kalan yer için de navlun (ölü navlun) ödemek zorundadır.

Sıkça Sorulan Sorular (Navlun Hukuku)

Soru: Mal hasarlı geldi, ne kadar sürede ihbar etmeliyim?

Eğer hasar dışarıdan belli ise teslim anında, belli değilse teslimden itibaren en geç 3 gün içinde taşıyana yazılı ihbar yapılmalıdır. Aksi takdirde malın sağlam teslim edildiği kabul edilir.

Soru: Konişmento nedir, neden önemlidir?

Konişmento, malın mülkiyetini temsil eden kıymetli evraktır. Taşıyan, malı sadece konişmentoyu ibraz eden yetkili hamile teslim eder. Konişmentonun devri, malın mülkiyetini de devreder.

Soru: Demuraj (Sürastarya) ücreti nedir?

Yükleme veya boşaltma süresinin (starya), sözleşmede belirlenen süreyi aşması durumunda taşıyana ödenen ek bekleme ücretidir.