Covid-19 (Korona) salgınının iş hukukuna etkisi, sadece pandemi dönemiyle sınırlı kalmamış, işyerlerindeki çalışma düzenini, iş sağlığı ve güvenliği standartlarını ve iş sözleşmelerini köklü bir şekilde değiştirmiştir. Ankara İş Hukuku Avukatı olarak, salgın sonrası kalıcı hale gelen Uzaktan Çalışma (Remote Work), Hibrit Modeller ve "Zorlayıcı Sebep" kavramının hukuki sonuçları konusunda hem işçi hem de işveren müvekkillerimize danışmanlık veriyoruz.

Bu makalede, pandeminin tetiklediği "Zorlayıcı Sebep" (İşK m. 24/III ve m. 25/III) kavramını, ücretsiz izin uygulamalarının yasal sınırlarını ve yeni nesil çalışma modellerindeki işveren yükümlülüklerini detaylıca ele aldık.

1. Zorlayıcı Sebep ve Fesih Hakkı (İşK m. 24/III ve 25/III)

4857 sayılı İş Kanunu, salgın hastalık gibi önceden öngörülemeyen durumları "Zorlayıcı Sebep" olarak tanımlar. Bu durumda:

• İşçinin Fesih Hakkı (m. 24/III): İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa, işçi iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir ve Kıdem Tazminatını alabilir.
• İşverenin Fesih Hakkı (m. 25/III): İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması halinde, işveren sözleşmeyi feshedebilir. (Ancak pandemi döneminde getirilen "Fesih Yasağı" istisnaydı).
• Yarım Ücret (m. 40): Zorlayıcı sebep nedeniyle çalışamayan işçiye, bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir.

2. Ücretsiz İzin Uygulaması ve Yasal Sınırlar

Pandemi döneminde geçici madde ile işverene tek taraflı ücretsiz izin hakkı verilmişti, ancak bu uygulama sona ermiştir. Güncel hukukta:

İşçinin Onayı Şarttır

İşveren, işçinin yazılı onayı olmadan onu ücretsiz izne çıkaramaz. İşçinin onayı olmadan yapılan ücretsiz izin uygulaması, işçi açısından "iş şartlarında esaslı değişiklik" ve "haksız fesih" sayılır. İşçi bu durumda sözleşmeyi feshedip kıdem ve ihbar tazminatını talep edebilir.

Kısa Çalışma Ödeneği (KÇÖ)

Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle (salgın dahil) işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak azaltılması halinde KÇÖ devreye girer. İşçiye çalışmadığı süre için İŞKUR tarafından ödeme yapılır.

3. Uzaktan Çalışma Yönetmeliği ve İşveren Yükümlülükleri

Pandemi ile hayatımıza giren "Uzaktan Çalışma" (Evden Çalışma), 10.03.2021 tarihli Yönetmelik ile hukuki zemine oturmuştur:

• Yazılı Sözleşme: Uzaktan çalışma ilişkisinin yazılı sözleşme ile kurulması zorunludur.
• Ekipman Temini: Aksi kararlaştırılmamışsa, uzaktan çalışanın iş için gerekli araç ve gereçleri işveren tarafından sağlanmalıdır.
• İş Sağlığı ve Güvenliği: İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işle ilgili İSG önlemlerini almak, eğitimi vermek ve gözetimi sağlamakla yükümlüdür. (Ev kazalarının iş kazası sayılıp sayılmayacağı konusu Yargıtay kararlarıyla şekillenmektedir).

Sıkça Sorulan Sorular (Pandemi ve İş Hukuku)

Soru: İşveren beni zorla ücretsiz izne çıkarabilir mi?

Hayır. Pandemi dönemindeki geçici madde yürürlükten kalkmıştır. Şu an işveren, işçinin yazılı onayı olmadan ücretsiz izin veremez. Zorla ücretsiz izin, eylemli fesih (işten çıkarma) sayılır.

Soru: Uzaktan çalışırken yemek ve yol ücreti kesilebilir mi?

Yol ücreti, işyerine gidiş-geliş için veriliyorsa ve fiilen gidilmiyorsa kesilebilir (sözleşmeye bağlı). Ancak yemek ücreti, işçinin beslenme ihtiyacını karşıladığı için kural olarak kesilmemelidir (Yargıtay'ın farklı kararları mevcuttur, sözleşme esastır).

Soru: Covid-19'a yakalanmak iş kazası sayılır mı?

Yargıtay'ın son kararlarına göre, işçinin işyerinde veya iş nedeniyle (örneğin yurt dışı görevinde) virüse yakalandığı tespit edilirse, bu durum **iş kazası** olarak kabul edilmektedir.