Fazla çalışma ücreti, işçinin haftalık 45 saati aşan çalışmaları karşılığında, normal saat ücretinin %50 fazlasıyla (zamlı olarak) ödenmesi gereken ücrettir. İş Kanunu'nun 41. maddesi uyarınca, işçinin emeğinin karşılığını tam alması ve işverenin keyfi uygulamalarının önlenmesi amaçlanmıştır.

Ankara İş Hukuku Avukatı olarak, işçilik alacakları davalarında en büyük kalemi oluşturan fazla mesai ücretlerinin, genellikle bordrolarda düşük gösterildiği veya "denkleştirme yapıldı" denilerek ödenmediğini görüyoruz. Bu rehberde, fazla mesainin nasıl hesaplanacağını, ispat yükünün kimde olduğunu ve zamanaşımı sürelerini detaylıca inceledik.

1. Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Farkı

İş Kanunu'nda iki tür fazla çalışma tanımı vardır:

Fazla Çalışma (%50 Zamlı)

Haftalık çalışma süresinin kanuni sınır olan 45 saati aşması durumudur. Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli (%50) yükseltilmesi suretiyle ödenir.

Fazla Sürelerle Çalışma (%25 Zamlı)

Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında (örneğin 40 saat) belirlendiği durumlarda, bu süreyi aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalardır. Bu çalışmalar için ücret, yüzde yirmibeş (%25) yükseltilerek ödenir.

2. Fazla Mesainin İspatı ve Onay Şartı

Fazla çalışma ücreti davalarında en kritik konu ispattır.

• İşçinin Onayı: Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayı (muvafakati) her yıl başında yazılı olarak alınmalıdır. Onayı olmayan işçi fazla mesaiye zorlanamaz, zorlanırsa iş akdini haklı nedenle feshedebilir.
• İspat Araçları: İşçi, fazla çalıştığını tanık beyanları, işyeri giriş-çıkış kayıtları, kamera kayıtları, e-postalar veya işyeri iç yazışmaları ile ispatlayabilir.
• Bordro İmzası: Eğer işçi, fazla mesai tahakkuku bulunmayan (veya eksik bulunan) maaş bordrosunu "ihtirazi kayıt koymadan" imzalamışsa, Yargıtay'a göre o ay için fazla mesai alacağını aldığını kabul etmiş sayılır. Bu nedenle bordro imzalamadan önce dikkatli olunmalıdır.

3. Serbest Zaman Kullanımı ve Yasal Sınırlar

Fazla çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine serbest zaman kullanabilir:

• Fazla çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 30 dakikayı,
• Fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 15 dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.

Bu süreler, 6 ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullandırılmalıdır. Ayrıca, yılda 270 saatten fazla mesai yaptırılamaz.

Sıkça Sorulan Sorular (Fazla Mesai)

Soru: Onayım olmadan fazla mesaiye zorlanıyorum, ne yapmalıyım?

İşçinin yazılı onayı olmadan fazla mesai yaptırılması, işçiye haklı nedenle fesih hakkı verir. İş akdini feshederek kıdem tazminatınızı talep edebilirsiniz.

Soru: Mesai ücretim elden ödeniyor, bu yasal mı?

Hayır. Ücretin bordroda gösterilmemesi ve elden ödenmesi, SGK primlerinin eksik yatırılmasına neden olur. Bu durum da işçiye haklı fesih hakkı tanır ve hizmet tespiti davası açılabilir.

Soru: Fazla mesai alacağı zamanaşımı ne kadardır?

Fazla mesai ücreti alacaklarında zamanaşımı süresi 5 yıldır. Ücretin muaccel olduğu (ödenmesi gereken) tarihten itibaren 5 yıl içinde dava açılmazsa hak düşer.