Kartalhan Hukuk & Danışmanlık Av. Meltem KARTALHAN
Tutukluluğun incelenmesi, yargı sürecindeki bir kişinin tutukluluk halinin belirli aralıklarla gözden geçirilmesi ve değerlendirilmesi işlemidir. Bu işlem, tutukluluğun devamının gerekliliğinin sorgulanması, tutukluluğun koşullarının yeniden değerlendirilmesi ve gerektiğinde tutukluluğun sonlandırılması ya da şartlarının değiştirilmesi amacıyla yapılır. Tutukluluğun incelenmesi, adil yargılanma hakkının bir parçası olarak görülür ve kişinin özgürlüğü üzerindeki kısıtlamanın adil ve hukuka uygun olup olmadığının kontrol edilmesini sağlar.
Tutukluluğun incelenmesi süreci, hem tutuklu kişinin haklarının korunmasına hem de yargılama sürecinin adil ve etkin bir şekilde işlemesine olanak tanır. Bu süreç, tutukluluğun gerekliliğini destekleyen delillerin varlığını, tutukluluğun süresini ve tutukluluğun şartlarını kapsamlı bir şekilde değerlendirir. Ayrıca, tutukluluğun devam etmesinin zorunluluğu, suçun niteliği, delillerin durumu ve kaçma ya da delilleri yok etme riski gibi faktörler dikkate alınarak incelenir.
Tutukluluğun incelenmesi, belirli hukuki prosedürler çerçevesinde gerçekleştirilir. Bu prosedürler, tutuklu kişinin ve savunma avukatının, tutukluluğun devamına ilişkin görüşlerini mahkemeye sunmalarına imkan tanır. Mahkeme, sunulan delil ve argümanları değerlendirerek, tutukluluğun devamı, değiştirilmesi veya sonlandırılması yönünde karar verir. Bu süreç, tutukluluğun hukuka uygunluğunun ve adil bir şekilde uygulanıp uygulanmadığının sürekli olarak gözetilmesini sağlar.
Tutukluluğun incelenmesi süreci, yargı sisteminin şeffaflığını ve hesap verebilirliğini artırır. Bu süreç, tutuklu kişilere adil bir muamele sağlamanın yanı sıra, yargılama sürecindeki gereksiz tutuklulukların önlenmesine katkıda bulunur. Ayrıca, tutukluluğun incelenmesi, adaletin sağlanması ve hukukun üstünlüğü ilkelerinin korunması açısından önemli bir araçtır.
Tutukluluğun incelenmesi, adil yargılanma hakkının korunması ve tutukluluk sürelerinin hukuka uygun bir şekilde yönetilmesi açısından hayati bir mekanizmadır. Bu süreç, tutuklu kişilerin haklarının gözetilmesini, tutukluluğun gerekliliğinin sürekli olarak sorgulanmasını ve yargılama sürecinin adil bir şekilde işlemesini sağlar. Tutukluluğun incelenmesi, hukuki süreçlerde dengenin sağlanması ve bireylerin özgürlüklerinin korunması için önemli bir işlev görür.
Tutukluluğun incelenmesi; 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m.108’e göre, tutuklanan kişinin tutukluluk halinin belli aralıklarla incelenerek gözden geçirilmesi, tutukluluğun devamı veya salıverilmesi koşullarının oluşup oluşmadığının değerlendirilmesi anlamına gelmektedir.
Bir diğer ifadeyle, CMK’da yer alan düzenlemeye göre tutukluluk hali, kanunda öngörülen belirli sürelerde gözden geçirilmektedir. Burada tutukluluğu inceleyen merci, tutukluluğun devam edip etmemesi gerektiğini incelemektedir.
CMK md. 108’ göre tutukluluğun incelenmesi (değerlendirilmesi veya gözden geçirilmesi) şu usulle yapılmaktadır.
-Soruşturma Evresinde Tutukluluğun İncelenmesi: Soruşturma evresinde şüphelinin tutukevinde bulunduğu süre içinde ve en geç otuzar günlük süreler itibarıyla tutukluluk halinin devamının gerekip gerekmeyeceği hususunda, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hakimi tarafından 100. madde hükümleri göz önünde bulundurularak, şüpheli veya müdafii dinlenilmek suretiyle karar verilir. Tutukluluk durumunun incelenmesi, yukarıda öngörülen süre içinde şüpheli tarafından da istenebilir. (CMK m.108/1). Burada Cumhuriyet savcısının tutukluluk değerlendirilmesi için sulh ceza hakimine başvurmada takdir yetkisi yoktur. Kanundaki lafzıyla Cumhuriyet savcısı, kanunda öngörülen süreler sonunda tutukluluğun gözden geçirilmesi için sulh ceza hakimine başvurmak zorundadır. Tutukluluk değerlendirmesini, şüpheli veya sanık, müdafi de talep edebilmektedir.
-Hakim veya mahkeme, tutukevinde bulunan sanığın tutukluluk hâlinin devamının gerekip gerekmeyeceğine; her oturumda (duruşmada) veya koşullar gerektirdiğinde oturumlar arasında ya da en geç 30 günlük süre içinde re’sen karar verir. (CMK m.108/2) Buna göre tutuklama kararı kovuşturma evresinde verildiyse veya mevcut tutukluluk hali kovuşturma evresinde (dava aşaması) de devam etmekteyse tutukluluğun değerlendirilmesi mahkeme tarafından yapılacaktır. Burada mahkeme, tutukluluk halinin devamına gerek olmadığı kanaatine varırsa tahliye kararı verecektir. Aksi takdirde ise, tutukluluk halinin devamına karar verecektir. Mahkeme en geç 30’ar günlük sürelerle bu değerlendirmeyi yapmasa bile, her oturumun başında (duruşmanın başında) tutukluluk halinin devam edip etmeyeceğine dair inceleme yapacak ve karar verecektir. Yine kovuşturma evresinde de şüpheli, sanık, müdafi de tutuklamanın değerlendirilmesini ve neticesinde tahliye kararı verilmesini talep edebilecektir.
-İstinaf Mahkemesinde Tutukluluğun İncelenmesi: İstinaf (Bölge Adliye) mahkemesi, istinaf başvurusu üzerine dosyadaki tutukluluk durumunu, duruşma açarak veya dosya üzerinden esastan inceleme aşamasına kadar değerlendirmemektedir. Bu nedenle, yerel mahkemenin mahkumiyet kararı vermesinden başlayarak Bölge Adliye Mahkemesi’nin dosyayı incelemesi aşamasına kadar geçen sürede tutukluluk incelemesi yapılamamaktadır. Uygulamada sanık bu aşamada hükmen tutuklu olarak nitelendirilmekte, tutukluluğun mahkumiyet kararına bağlı bir tedbir olduğu kabul edilmektedir.
Tutukluluğun incelenmesi neticesinde tutukluluğun devamına karar verildiği takdirde, tutukluluğun devamı kararına da 7 gün içinde itiraz edilebilir. Bir diğer ifadeyle, tutukluluk değerlendirmesinin sonunda değerlendirmeyi yapan mercinin tutukluluk halinin devamına kanaat getirmesi halinde bu karara karşı itiraz kanun yoluna başvurulabilir. Burada tutukluluğa itiraz usulünün aynısı geçerlidir. İtiraz merci, itirazı inceleyecek olan merci genel hükümlere göre belirlenecektir.
Yukarıda değinilmiş olan hususlar genel hatları ile kaleme alınmış olup; her somut olay birbirinden farklı özellikler taşıyabileceğinden hak kaybına uğramamanız adına bir hukuk bürosu ile iletişime geçip profesyonel destek almanızı öneririz.