İdari İşlemin Unsurları

İdari işlemin unsurları; idari işlem ile ilgili iptali davasında, mahkemenin esasen inceleme yaptığı konulardır. Bu anlamda bir idari işlemin altı farklı unsuru bulunmaktadır.

1-Yetki Unsuru

Yetki, idarenin belirli bir işlemi yapabilme ehliyetini göstermektedir. Bilindiği üzere idari işlemler, tek taraflı irade açıklamalıdır. İşte bu tek taraflı irade açıklamalarını herhangi bir kişi veya kurum değil, o işlem açısından yetkili kişi veya kurum yapmalıdır. İdare Hukukunda yetkiler Anayasa ve Kanunlardan kaynaklanmaktadır. Bu sebepten dolayı, idari makamlar genel yetkili değil, istisnai yetkilidir. İdare hukukunda yetkiler kamu düzenine ilişkindir. Bu sebeple açılan idari davalarda yetkisizlik iddiası her zaman ileri sürülebilir ve aynı zamanda bu durum hakim tarafından re'sen dikkate alınır. Önemle belirtmek gerekir ki, idareye verilen yetkiler kural olarak devredilemez ve vazgeçilemezdir. Bu durum, yetki unsurunun kamu düzenine ilişkin olmasından kaynaklanmaktadır. Yetkisiz bir makam tarafından yapılan bir idari işlem, o işlemi yapmaya yetkili makam tarafından onaylanıp düzeltilemez. İdarenin belirli bir işlemi yapabilme ehliyeti olmadan yaptığı işlemler, yetki unsuru açısından sakattır. Yetki Unsurunun sakatlık hallerinden bahsetmek gerekir ise;

a-Fonksiyon Gasbı: Bilindiği üzere idare yürütme organıdır. Genel tanımı ile fonksiyon gasbı; idarenin, yasama veya yargı organlarının görev ve iş alanlarına giren konularda işlem yapmasıdır.

İdarenin Yargı Fonksiyonunu Gasbetmesi: İdare yargısal anlamda bir karar verir veya işlem yapar ise fonksiyon gasbı meydana gelmektedir.

İdarenin Yasama Fonksiyonunu Gasbetmesi: İdarenin yasama organının görev alanına giren herhangi bir işlem tesis etmesi fonksiyon gasbı konusunu oluşturmaktadır.

b-Yetki Gasbı: İdare adına yetkili olmayan kişi veya kurumlar tarafından yapılan tek taraflı irade açıklamaları yetki gasbını oluşturmaktadır. Uygulamada sıkça karşılaşılan, resmi sıfatın sona ermesi durumunda dahi, tek taraflı irade açıklaması yapılması yetki gasbını oluşturmaktadır. Örnek vermek gerekir ise, yetkili bir kişinin istifası veya azledilmesi durumlarından sonra istifa veya azline rağmen yapmaması gereken işlemi idare adına yapmak yetki gasbını oluşturmaktadır.

c-Yetki Tecavüzü:

Bir idari makamın, diğer bir idari makamın yetkili olduğu alanlarda işlem yapması durumu yetki tecavüzünü oluşturmaktadır. Söz konusu durumda iki farklı idari makam mevcut olmakla birlikte; işbu idari makamların yetki alanları birbirinden farklıdır.

2-Şekil Unsuru:

İdare yaptığı ve yapacağı işlemlerde, kural olarak yazılı şekil unsuruna tabiidir. İdari işlemler aksi öngörülmediği müddetçe ilgilisine e-mail yolu ile tebliğ edilememektedir. Kural olarak idari işlemin yazılı olması gerekmektedir fakat istisnai bazı durumlarda idarenin işlemleri sözlü veya hareketli bir şekilde olmaktadır.

3-Usul Unsuru:

Usul, bir işlemin yapılmasında izlenmesi gereken aşamalar ve yolları tanımlamaktadır.

4-Sebep Unsuru:

İdare hukukunda sebep; idareyi, bir idari işlemi yapmaya sevk eden hukuki veya fiili etkendir. Ancak, sebep unsurunda meydana gelebilecek birtakım sakatlık halleri mevcuttur. Bunlar:

a-İdare, yaptığı işlemde bir sebebe dayanmalıdır. İdare, yapmış olduğu işlem hakkında sebep gösteremez veya gösterdiği sebep geçerli bir sebep değil ise, yapılan bu idari işlem hukuka aykırı olmaktadır.

b-İdare, yaptığı işlem ile ilgili herhangi bir sebep gösterebilir. Ancak idarenin gösterdiği bu sebep hukuki olarak hatalı ise, idarenin yapmış olduğu işlem de hukuka aykırılık teşkil etmektedir.

c-İdarenin, tek taraflı irade açıklaması sonucunda meydana getirmiş olduğu işlemin, sebep ve konu unsurları arasında ciddi anlamda ölçüsüzlük olabilir. Söz konusu durumun varlığı halinde yapılmış olan idari işlem de hukuka aykırılık teşkil etmektedir.

5-Konu Unsuru:

İdare hukukunda konu, yapılmış olan idari işlem sonucunda meydana gelen hukuki değişikliktir. Örneğin idarenin memur atanması hakkında yapmış olduğu idari işlemin konusu memurun atanmasıdır. Fakat bazı durumlarda idarenin konu unsuruna aykırılık teşkil eden işlemleri de mevcuttur. Konu unsuruna aykırılık teşkil eden haller aşağıda belirtilmiştir. Buna göre:

-İdari işlemin konusu hukuka aykırı olmamalıdır.
-İdari işlemin konusu imkansız olmamalıdır.
-İdari işlemin konu unsuru ve sebep unsuru arasında ölçülülük bulunmalıdır.
-İdari işlemin konu unsuru ve sebep unsuru arasında illiyet bağı bulunmak zorundadır.

6-Amaç Unsuru:

İdare hukukunda amaç; idarenin, yapmış olduğu idari işlem sonucunda ulaşmak istediği sonuçtur. İdarenin nihai amacı kamu düzenine ilişkindir. 

İdarenin yaptığı her işlem, amaç olarak öncelikle kamu düzenine uygun olmalıdır. Bu bağlamda kişisel, siyasi veya bir başka üçüncü kişi yararına yapılmış olan idari işlemler, amaç unsuru açısından hukuka aykırılık teşkil etmektedir.

Yukarıda değinilmiş olan hususlar genel hatları ile kaleme alınmış olup; her somut olay birbirinden farklı özellikler taşıyabileceğinden hak kaybına uğramamanız adına bir hukuk bürosu ile iletişime geçip profesyonel destek almanızı öneririz.