Kıymetli evrak, hakkın senede o denli sıkı bağlandığı ve senet olmadan hakkın ileri sürülmesinin veya devredilmesinin mümkün olmadığı özel nitelikli belgelerdir (TTK m. 645). Ticari hayatta nakit akışını sağlayan Çek, Bono (Senet) ve Poliçe, kıymetli evrakların en yaygın türleridir.

Ankara Ticaret Avukatı olarak, kıymetli evrakların düzenlenmesi, ciro edilmesi (devredilmesi) ve kaybolması (zayi olması) durumlarında yaşanan hukuki ihtilaflarda müvekkillerimize danışmanlık vermekteyiz. Özellikle senedin zayi olması durumunda açılacak iptal davaları ve ciro zincirindeki kopukluklar, tahsilatı imkansız hale getirebilir.

1. Kıymetli Evrakın Sınıflandırılması ve Devir Şekilleri

Kıymetli evraklar, devir şekillerine göre üç ana gruba ayrılır ve her birinin hukuki rejimi farklıdır:

A. Nama Yazılı Senetler

Belirli bir kişinin adına düzenlenen ve "emre" kaydı içermeyen senetlerdir. Devri en zor olan türdür; sadece alacağın temliki (yazılı devir beyanı) ve senedin teslimi ile devredilebilir.

B. Emre Yazılı Senetler (Bono, Poliçe, Çek)

Lehtarın adının yazılı olduğu ancak "emrine" kaydını içeren veya kanunen emre yazılı sayılan senetlerdir. Ticari hayatta en çok kullanılan türdür. Devri Ciro + Teslim yoluyla olur.

C. Hamile Yazılı Senetler

Senedin üzerinde isim bulunmayan veya "hamiline" ibaresi taşıyan senetlerdir (Örn: Hamiline çek). Devri en kolay olan türdür; sadece senedin teslimi ile hak devredilmiş olur.

2. Ciro Nedir? Tam ve Beyaz Ciro Farkı

Emre yazılı senetlerin devri için zorunlu olan ciro, senedin arka yüzüne (veya alonj üzerine) atılan imza ve beyandır. Ciro iki şekilde yapılır:

• Tam Ciro: Ciro edilen kişinin adının yazılarak imzalanmasıdır. (Örn: "Ahmet Yılmaz'a ödeyiniz. İmza"). Bu durumda senet, sadece Ahmet Yılmaz tarafından tahsil edilebilir veya tekrar ciro edilebilir.
• Beyaz Ciro: Sadece imza atılarak veya "hamiline" ibaresiyle yapılan cirodur. Senedi teslim alan herkes yetkili hamil sayılır ve tahsil edebilir.

Cironun Fonksiyonları

Ciro, sadece hakkı devretmez; aynı zamanda teminat fonksiyonu görür. Ciro eden kişi (Ciranta), senedin ödenmemesi durumunda, kendisinden sonra gelen hamillere karşı sorumlu olur.

3. Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptal Davası (TTK m. 651)

Çek veya senet kaybolursa, çalınırsa veya yırtılırsa ne olur? TTK m. 651 uyarınca, senedin zilyetliğini iradesi dışında kaybeden hak sahibi, mahkemeden Ödeme Yasağı ve İptal Kararı isteyebilir.

Zayi Belgesi (İptal Kararı) Alma Süreci

• Yetkili Mahkeme: Ödeme yerindeki veya hamilin yerleşim yerindeki Asliye Ticaret Mahkemesi.
• İlan: Mahkeme, senedi elinde bulunduranı bulmak için Ticaret Sicil Gazetesi'nde ilan yapar.
• Karar: Belirli bir süre içinde senet ortaya çıkmazsa, mahkeme senedin iptaline karar verir. Bu kararla hak sahibi, borçludan ödeme talep edebilir veya yeni senet düzenlenmesini isteyebilir.

Sıkça Sorulan Sorular (Kıymetli Evrak)

Soru: Senetteki imza sahte ise ciro zinciri kopar mı?

Hayır. Kıymetli evrakta "imzaların bağımsızlığı" ilkesi vardır. Senetteki bir imza sahte olsa bile, diğer imzalar (cirantalar) geçerliliğini korur ve sorumluluk devam eder.

Soru: Nama yazılı senet ciro ile devredilir mi?

Hayır. Nama yazılı senetler sadece "alacağın temliki" (yazılı devir beyanı) ve teslim ile devredilir. Ciro ile devredilirse, bu ciro sadece temlik hükmünde olur ancak kambiyo senedi gücünü (müteselsil sorumluluğu) sağlamaz.

Soru: Kaybolan çekin ödenmesini nasıl durdurabilirim?

Çeki kaybeden kişi (hamil), derhal Asliye Ticaret Mahkemesi'ne başvurarak "Ödemeden Men Yasağı" (ihtiyati tedbir) kararı aldırmalı ve bu kararı bankaya sunmalıdır. Sadece bankaya haber vermek ödemeyi durdurmaz.