İş sözleşmesi, işçiye iş görme borcu yüklerken, işverene de işçiyi koruma ve gözetme borcu yükler. İşverenin en temel yükümlülüğü, ücret ödemekle birlikte, işçinin yaşam hakkını, vücut bütünlüğünü ve ruh sağlığını korumaktır. Türkiye'de iş kazaları ve meslek hastalıkları, ne yazık ki sıkça karşılaşılan ve ağır sonuçlar doğuran vakalardır.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu (TBK m. 417), işverene çok sıkı sorumluluklar yüklemiştir. İşveren, işyerinde her türlü önlemi almakla, araç ve gereçleri noksansız bulundurmakla ve işçileri eğitmekle yükümlüdür. Bu yükümlülüğe aykırılık, işverenin hukuki (tazminat) ve cezai (hapis) sorumluluğunu doğurur.

1. İşverenin İSG Kapsamındaki Temel Yükümlülükleri

6331 sayılı Kanun gereğince işveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Bu yükümlülük sadece "baret vermek" veya "uyarı levhası asmak" ile sınırlı değildir; işveren proaktif olmalıdır:

• Risk Değerlendirmesi: İşyerindeki olası tehlikelerin belirlenmesi ve analiz edilmesi.
• Önlem Alma: Risklere kaynağında müdahale edilmesi ve tehlikelerin bertaraf edilmesi.
• Eğitim ve Bilgilendirme: Çalışanlara iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesi, risklerin anlatılması.
• Denetim ve Gözetim: Alınan önlemlere uyulup uyulmadığının sürekli denetlenmesi (İşverenin en çok ihmal ettiği ve sorumlu tutulduğu kısımdır).
• Sağlık Gözetimi: Çalışanların işe giriş ve periyodik sağlık muayenelerinin yapılması.

2. Tehlike Halinde İşçinin Çalışmama Hakkı

Ciddi ve yakın bir tehlike ile karşı karşıya kalan işçi, İş Sağlığı ve Güvenliği Kuruluna (yoksa işverene) başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasını talep edebilir. Kurul veya işveren, işçinin talebini haklı bulursa:

• İşçi, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir.
• Bu süre içinde işçinin ücreti ve diğer hakları saklıdır; kesinti yapılamaz.
• İşveren önlem almazsa, işçi iş sözleşmesini haklı nedenle feshederek (İşK m. 24) kıdem tazminatını talep edebilir.

3. İş Kazası ve Meslek Hastalığı Sonuçları (Tazminat)

İşverenin gözetme borcuna aykırı davranışı sonucu meydana gelen iş kazası veya meslek hastalığı durumunda, işçi veya (ölüm halinde) yakınları şu tazminatları talep edebilir:

Maddi Tazminat (İş Göremezlik)

İşçinin kaza nedeniyle uğradığı gelir kaybı, tedavi giderleri ve çalışma gücünün azalması (maluliyet) nedeniyle gelecekte uğrayacağı zararların (efor kaybı) karşılanmasıdır. SGK tarafından bağlanan gelir, hesaplanan tazminattan düşülür (Peşin Sermaye Değeri tenzili).

Manevi Tazminat

İşçinin yaşadığı acı, elem ve ızdırap için ödenen tazminattır. Ölüm halinde, işçinin ailesi (eş, çocuk, anne-baba) de manevi tazminat talep edebilir.

Destekten Yoksun Kalma Tazminatı

Ölümlü iş kazalarında, ölen işçinin desteğinden mahrum kalan yakınlarının (eş, çocuk, anne-baba) talep edebileceği maddi tazminattır.

Sıkça Sorulan Sorular (İşverenin Borçları)

Soru: İşveren "dikkat etseydin" diyerek sorumluluktan kurtulabilir mi?

Hayır. İşverenin sorumluluğu kusursuz sorumluluğa yakındır. İşçinin kendi kusuru (müterafik kusur) olsa bile, işverenin gözetim ve denetim görevini yapmadığı (örneğin bareti vermesi yetmez, takıp takmadığını denetlemesi gerekir) durumlarda işveren sorumludur.

Soru: İş kazası geçirdim, işveren beni işten çıkarabilir mi?

İşveren, iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle raporlu olan işçiyi, rapor süresi ihbar süresini 6 hafta aşmadıkça işten çıkaramaz. Aksi halde fesih geçersizdir ve işe iade davası açılabilir.

Soru: Mobbing (Psikolojik Taciz) işverenin borcuna aykırı mıdır?

Evet. İşverenin işçiyi gözetme borcu sadece fiziksel değil, ruhsal bütünlüğü de kapsar. İşyerinde mobbinge uğrayan veya buna göz yumulan işçi, gözetme borcuna aykırılıktan dolayı haklı fesih yapabilir ve manevi tazminat isteyebilir.