Gemi adamı, denizcilik sektöründe gemilerde hizmet akdiyle çalışan kaptan, zabit, tayfa ve diğer yardımcı personeli (doktor, aşçı, garson vb.) ifade eder. Gemi adamları, çalışma koşullarının ağırlığı ve uluslararası niteliği nedeniyle 4857 sayılı İş Kanunu'na değil, 854 sayılı Deniz İş Kanunu'na tabidir.

Bu kanun, gemi adamlarının kıdem tazminatı haklarını, iş sözleşmesinin feshini ve tazminat hesaplama yöntemlerini özel olarak düzenlemiştir. Ankara Deniz İş Hukuku Avukatı olarak, gemi adamlarının kıdem tazminatı hesaplamalarında yaşanan "sefer primi", "iaşe bedeli" ve "yıpranma payı" gibi konulardaki uyuşmazlıklarda hukuki destek sağlıyoruz.

1. Gemi Adamı Kıdem Tazminatına Nasıl Hak Kazanır? (DİK m. 20)

854 sayılı Deniz İş Kanunu'nun 20. maddesine göre, gemi adamının kıdem tazminatı alabilmesi için şu şartların gerçekleşmesi gerekir:

• En Az 1 Yıl Çalışma: Gemi adamının aynı işverene ait gemilerde en az 1 yıl çalışmış olması gerekir. (Sefer aralarındaki boşluklar kıdemden sayılabilir).
• Haklı Nedenle Fesih (Gemi Adamı): Ücretin ödenmemesi, geminin sefere elverişsiz olması, kanuna aykırı emir verilmesi gibi nedenlerle gemi adamı sözleşmeyi feshederse tazminat alır.
• İşveren Feshi: İşverenin, gemi adamının ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı (DİK m. 14/I) dışındaki bir nedenle sözleşmeyi feshetmesi.
• Askerlik ve Emeklilik: Muvazzaf askerlik hizmeti veya emeklilik (yaşlılık/malullük aylığı) nedeniyle ayrılma.
• Özel Durumlar: Geminin batması, kayba uğraması, terk edilmesi, savaş ganimeti ilan edilmesi veya Türk Bayrağından ayrılması hallerinde de tazminat hakkı doğar.

2. Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır? (Giydirilmiş Ücret)

Gemi adamının kıdem tazminatı, son brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Ancak bu hesaplamada sadece "çıplak maaş" değil, gemi adamına sağlanan diğer menfaatler de (Giydirilmiş Ücret) dikkate alınır:

Hesaba Dahil Edilen Kalemler

• Temel Ücret: Sözleşmede yazan aylık maaş.
• İaşe Bedeli: Gemi adamına gemide verilen yemeğin günlük bedeli.
• Sefer Primi: Düzenli olarak ödenen sefer primleri.
• İkramiye ve Diğer Ekler: Düzenli ödenen ikramiye, kasa tazminatı vb.

Hesaplama: (Giydirilmiş Günlük Ücret x 30) x (Hizmet Yılı) formülü ile yapılır. Her tam yıl için 30 günlük ücret tutarında tazminat ödenir.

3. Dava Nerede Açılır? (Görevli Mahkeme)

Deniz İş Kanunu kapsamındaki uyuşmazlıklar, İş Mahkemeleri'nde görülür. Ancak geminin Türk Bayrağı taşımaması veya 854 sayılı kanun kapsamına girmemesi durumunda (örneğin çok küçük gemiler veya yabancı bayraklı gemiler), uyuşmazlık Asliye Hukuk veya Ticaret Mahkemesi'nde çözülür.

Yabancı Bayraklı Gemiler: Türk gemi adamı, yabancı bayraklı bir gemide çalışıyorsa, sözleşmede "Türk Hukuku uygulanır" maddesi varsa Türk İş Mahkemeleri yetkilidir. Aksi halde Milletlerarası Özel Hukuk kuralları devreye girer.

Sıkça Sorulan Sorular (Gemi Adamı Hakları)

Soru: Seferdeyken işten çıkarıldım, gemiden nasıl inerim?

İşveren, iş sözleşmesini feshederse, gemi adamını (ve eşyalarını) sözleşmenin yapıldığı limana veya ikametgahına kadar geri getirmek (yurda iade) zorundadır. Yol ve iaşe masrafları işverene aittir.

Soru: Yıpranma payı (fiili hizmet zammı) var mı?

Evet. Gemi adamları, denizde çalıştıkları süreler için SGK kapsamında "Fiili Hizmet Süresi Zammı"ndan (yıpranma payı) yararlanır ve daha erken emekli olabilirler.

Soru: Gemi alacaklısı hakkı nedir?

Gemi adamının ücret ve tazminat alacakları, gemi üzerinde "Kanuni Rehin" hakkı (Gemi Alacaklısı Hakkı) verir. Alacak ödenmezse, gemi seferden men edilip satılarak borç tahsil edilebilir.