Ayıplı mal, tüketiciye teslimi anında, taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan maldır. 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun'un 8. maddesinde tanımlanan ayıplı mal, tüketicilerin en sık karşılaştığı mağduriyetlerin başında gelir.

Ankara Ticaret Avukatı olarak, ayıplı mal ile karşılaşan tüketicilerin iade, değişim, indirim veya onarım haklarını kullanırken yaşadıkları zorlukları (servis raporu vermeme, iade almama vb.) yakından takip ediyoruz. Bu rehberde, ayıplı mal türlerini, tüketicinin 4 seçimlik hakkını ve bu hakların nasıl kullanılacağını en ince detayına kadar inceledik.

1. Ayıplı Mal Türleri: Açık, Gizli, Hukuki ve Ekonomik Ayıp

Tüketici Hukuku ve Borçlar Kanunu'na göre ayıp, sadece malın bozuk olması değildir. Ayıp 4 ana başlıkta incelenir:

A. Açık Ayıp

Satılan malda gözle görülebilen, ilk bakışta veya basit bir muayene ile anlaşılabilen ayıplardır (Örneğin: Ekranı kırık telefon, yırtık gömlek). Tüketici, malı teslim aldığında makul sürede kontrol edip satıcıya bildirmelidir.

B. Gizli Ayıp

Teslim anında fark edilemeyen, malın kullanılmasıyla sonradan ortaya çıkan ayıplardır (Örneğin: Arabanın motorunun bir ay sonra arıza yapması, buzdolabının soğutmaması). Gizli ayıp ortaya çıktığında hemen (derhal) satıcıya bildirilmelidir.

C. Hukuki Ayıp

Malda fiziksel bir eksiklik olmamasına rağmen, hukuki nedenlerle maldan yararlanmanın engellenmesidir. (Örneğin: Satın alınan aracın çalıntı çıkması veya üzerinde haciz olması, telefonun IMEI numarasının kopyalanmış olması).

D. Ekonomik Ayıp

Tüketicinin maldan beklediği faydayı azaltan, malın ekonomik değerini düşüren eksikliklerdir (Örneğin: Yakıt tasarrufu vaat eden aracın çok yakması, su geçirmez denilen saatin su geçirmesi).

2. Tüketicinin 4 Seçimlik Hakkı (TKHK m. 11)

Malın ayıplı olduğunun anlaşılması durumunda tüketici, şu 4 haktan dilediğini seçebilir. Satıcı, tüketicinin seçtiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür:

• Sözleşmeden Dönme (İade): Malı geri verip ödediği bedelin iadesini isteme.
• Ayıp Oranında İndirim: Malı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinden indirim isteme.
• Ücretsiz Onarım: Aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere malın ücretsiz onarılmasını isteme.
• Yenisiyle Değişim: İmkan varsa, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme.

Seçimlik Hakkın Kullanılması

Tüketici bu haklardan birini seçip satıcıya yönelttiğinde, satıcı "bunu kabul etmiyorum, tamir edelim" diyemez. Seçim hakkı tüketiciye aittir. Ancak ücretsiz onarım veya değişim satıcı için orantısız güçlükler çıkaracaksa (örneğin basit bir vida eksikliği için tüm arabanın değişimi gibi), diğer haklar kullanılabilir.

3. Zamanaşımı Süresi ve İspat Yükü (6 Ay Kuralı)

Ayıplı maldan doğan sorumluluk, malın tüketiciye teslim tarihinden itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir. Konut veya tatil amaçlı taşınmazlarda bu süre beş yıldır.

İlk 6 Ay Karinesi

Teslim tarihinden itibaren altı ay içinde ortaya çıkan ayıpların, teslim tarihinde var olduğu kabul edilir. Bu durumda malın ayıplı olmadığını ispat yükü satıcıya aittir. Tüketicinin ispat yükü yoktur. 6 aydan sonra ise ayıbın varlığını tüketici ispatlamak zorundadır.

Gizlenen Ayıplar (Hile)

Eğer satıcı, maldaki ayıbı hile ile gizlemişse veya ağır kusurluysa, zamanaşımı süresi işlemez. Tüketici her zaman haklarını kullanabilir.

4. Ücretsiz Onarım (Servis) Süreci ve Azami Süre

Tüketici onarım hakkını seçerse:

• Azami Tamir Süresi: Malın tamir süresi, yetkili servis istasyonuna teslim tarihinden itibaren 20 iş gününü (binek otomobil ve kamyonetlerde 30 iş günü) geçemez.
• Süre Aşımı: Bu süre aşılırsa, tüketici onarım hakkından vazgeçip malın iadesini veya yenisiyle değiştirilmesini talep edebilir.
• Tekrar Arızalanma: Garanti süresi içinde malın tekrar arızalanması (aynı arıza olması şart değil) durumunda tüketici yine seçimlik haklarını (iade/değişim) kullanabilir.

Sıkça Sorulan Sorular (Ayıplı Mal)

Soru: İnternetten aldığım ürünü iade edebilir miyim? (Cayma Hakkı)

Evet. Mesafeli sözleşmelerde (internet alışverişi) tüketici, malı teslim aldığı tarihten itibaren 14 gün içinde hiçbir gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemeksizin cayma hakkını kullanabilir.

Soru: Servis "kullanıcı hatası" diyor, ne yapmalıyım?

Servis raporu kesin hüküm değildir. Eğer kullanıcı hatası olmadığını düşünüyorsanız, Tüketici Hakem Heyeti'ne başvurarak bilirkişi incelemesi talep edebilirsiniz. Bilirkişi raporu servisin raporunu geçersiz kılabilir.

Soru: İkinci el araçta ayıplı mal davası açılır mı?

Evet. Eğer satıcı ticari olarak bu işi yapıyorsa (galerici vb.), Tüketici Kanunu hükümleri uygulanır. Şahıstan şahısa satışlarda ise Borçlar Kanunu hükümleri geçerlidir ve yine gizli ayıp davası açılabilir.