Ücret, işçinin iş görme edimi karşılığında işverenden aldığı, para ile ödenen ve iş sözleşmesinin en temel unsuru olan tutardır. İş Kanunu'nun 32. maddesinde düzenlenen ücret, sadece bir ödeme aracı değil, aynı zamanda işçinin ve ailesinin yaşamını sürdürebilmesi için hayati bir haktır.

Ankara iş hukuku avukatı olarak, iş davalarında en sık karşılaştığımız sorunların başında; ücretin eksik ödenmesi, SGK primlerinin gerçek maaş üzerinden yatırılmaması (elden ödeme) ve haksız ücret kesintileri gelmektedir. Bu rehberde, asgari ücretin tespiti, ücret pusulası zorunluluğu ve cezai kesintilerin yasal sınırlarını detaylıca ele aldık.

1. Ücretin Ödenme Usulü ve Ücret Pusulası (İşK m. 37)

İşveren, işçinin ücretini kural olarak Türk parası ile iş yerinde veya özel olarak açılan bir banka hesabına ödemek zorundadır. Türkiye'de 5 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde ücretlerin banka kanalıyla ödenmesi zorunludur.

Ücret Hesap Pusulası Zorunluluğu

İşveren, bankaya yaptığı ödemelerde dahi, işçiye imzalı veya işyeri özel işaretini taşıyan bir ücret hesap pusulası vermek zorundadır (İşK m. 37). Bu pusulada şunların ayrı ayrı gösterilmesi şarttır:

• Asıl ücret (Çıplak ücret),
• Fazla mesai, hafta tatili ve bayram çalışma ücretleri,
• Prim, ikramiye ve diğer sosyal yardımlar,
• SGK primi, vergi, icra kesintisi ve avans mahsupları.

İşçinin imzasını taşımayan veya gerçeği yansıtmayan bordrolar, mahkemede işveren lehine delil teşkil etmez. Bu nedenle işçiler, bordroları imzalarken "fazla mesai alacağım saklıdır" şerhi düşebilirler.

2. Asgari Ücretin Tespiti ve Altında Ödeme Yasağı

Asgari ücret, işçilere ödenmesi zorunlu olan en düşük ücret seviyesidir ve Asgari Ücret Tespit Komisyonu tarafından (genellikle yılda bir veya iki kez) belirlenir.

Yasal Zorunluluk ve Yaptırım

İşverenler, belirlenen asgari ücretin altında bir ödeme yapamazlar. İşçinin onayı veya rızası olsa bile, asgari ücretin altında çalıştırılması hukuka aykırıdır ve işverene idari para cezası uygulanır. Ayrıca işçi, eksik ödenen ücret farklarını faiziyle birlikte talep edebilir.

İşverenin Zam Yapma Zorunluluğu Var mı?

Asgari ücretli çalışanlar için devletin belirlediği zam oranları zorunludur. Ancak asgari ücretin üzerinde maaş alanlar için, iş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde özel bir madde yoksa, işverenin yasal olarak zam yapma zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak Yargıtay, eşit davranma ilkesi gereği, diğer işçilere zam yapılırken belirli bir işçiye zam yapılmamasını ayrımcılık olarak değerlendirebilmektedir.

3. Ücretten Kesinti Yapma Şartları (İşK m. 38)

İşveren, işçinin ücretinden keyfi olarak kesinti yapamaz. Ücret kesme cezası verilebilmesi için şu şartların varlığı zorunludur:

• Sözleşmede Belirtilmeli: Kesinti nedeni, toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmesinde açıkça yazılı olmalıdır.
• Bildirim Zorunluluğu: Kesintinin sebebi işçiye derhal bildirilmelidir.
• Miktar Sınırı: İşçi ücretlerinden ceza olarak yapılacak kesintiler, bir ayda iki günlük kazancından fazla olamaz.
• Paranın Kullanımı: Kesilen paralar işverenin kasasına girmez; işçilerin eğitimi ve sosyal hizmetleri için kullanılmak üzere **Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı** hesabına yatırılır.

4. Ücretin Zamanında Ödenmemesi ve İşçinin Hakları

Ücreti ödeme gününden itibaren 20 gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir (İş bırakma hakkı). Bu nedenle işten çıkarılamaz ve yerine yeni işçi alınamaz.

• Faiz Hakkı: Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır.
• Haklı Fesih: Ücreti ödenmeyen işçi, İş Kanunu m. 24/II-e bendi uyarınca iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshederek kıdem tazminatını talep edebilir.

Sıkça Sorulan Sorular (Ücret ve Kesintiler)

Soru: İşveren maaşımı elden ödüyor, bu yasal mı?

Hayır. Maaşın bir kısmının bankadan (asgari ücret gibi), kalanının elden ödenmesi "kayıt dışı istihdam" suçudur. Bu durum, işçiye haklı fesih imkanı verir ve işçi, elden aldığı parayı tanık veya diğer belgelerle ispatlayarak gerçek maaşı üzerinden tazminat alabilir.

Soru: İcra borcum var, maaşımın ne kadarı kesilebilir?

İcra İflas Kanunu'na göre, işçinin maaşının en fazla dörtte biri (1/4) haczedilebilir. Ancak nafaka borçları bunun istisnasıdır ve tamamı kesilebilir.

Soru: Raporlu olduğum günlerin ücreti kesilir mi?

İşveren, raporlu işçiye ücret ödemek zorunda değildir (Maktu aylık alanlar hariç). İşçi, bu günler için SGK'dan "Geçici İş Göremezlik Ödeneği" (Rapor Parası) alır.