Geçici iş ilişkisi, iş hukukumuzda "ödünç iş ilişkisi" veya halk arasında "kiralık işçilik" olarak bilinen, işçinin işverenine bağlılığını sürdürerek, geçici bir süre için başka bir işverenin emri ve gözetimi altında çalıştırılmasıdır. 6715 sayılı Kanun ile 4857 sayılı İş Kanunu'nun 7. maddesinde köklü değişiklikler yapılmış ve bu ilişki türü yasal bir zemine oturtulmuştur.

Ankara İş Hukuku Avukatı olarak, geçici iş ilişkisinin sadece işverenlerin esnek iş gücü ihtiyacını karşılamakla kalmadığını, aynı zamanda işçinin onayı olmadan yapılamayacağını ve sıkı şekil şartlarına bağlı olduğunu vurguluyoruz. Bu rehberde, geçici iş ilişkisinin kurulma şartlarını, süre sınırlarını, işçinin ücret garantisini ve işverenlerin müteselsil sorumluluklarını en ince detayına kadar inceledik.

1. Geçici İş İlişkisinin Kurulma Şartları (Yazılı Rıza)

Geçici iş ilişkisinin hukuken geçerli olabilmesi için iki temel yol vardır:

A. Holding Bünyesinde veya Şirketler Topluluğunda Devir

İşveren, devir sırasında işçinin yazılı rızasını almak suretiyle, işçiyi holding bünyesi içinde veya aynı şirketler topluluğuna bağlı başka bir işyerinde iş görmek üzere geçici olarak devredebilir.

B. Özel İstihdam Bürosu Aracılığıyla Devir

Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) tarafından yetkilendirilmiş Özel İstihdam Bürosu aracılığıyla, işveren ile geçici işçi sağlama sözleşmesi yapılarak işçi temin edilebilir. Bu yöntem, sadece kanunda sayılan sınırlı hallerde (mevsimlik işler, doğum izni vb.) mümkündür.

Kritik Şart: İşçinin Onayı

Her iki durumda da işçinin geçici iş ilişkisine yazılı olarak onay vermesi zorunludur. İşçinin rızası olmadan yapılan devir işlemi, iş şartlarında esaslı değişiklik (İşK m. 22) sayılır ve işçiye haklı nedenle fesih hakkı verir. İşçi, bu durumda kıdem tazminatını talep ederek işten ayrılabilir.

2. Geçici İş İlişkisinin Süresi ve Sınırları

Kanun koyucu, işçinin sürekli olarak "ödünç işçi" statüsünde kalmasını ve iş güvencesinden mahrum bırakılmasını engellemek için süre sınırları getirmiştir:

• Maksimum Süre: Geçici iş ilişkisi en fazla 4 ay süreyle kurulabilir.
• Yenileme Hakkı: Bu süre, toplamda iki defa yenilenebilir. (Yani toplam süre en fazla 4 + 4 + 4 = 12 ayı geçemez).
• İstisna: Mevsimlik tarım işlerinde ve ev hizmetlerinde süre sınırı yoktur.
• Yeniden Kurulma Yasağı: Geçici işçi çalıştıran işveren, belirtilen sürenin sonunda aynı iş için 6 ay geçmedikçe yeniden geçici işçi çalıştıramaz.

3. Geçici İşveren ve Asıl İşverenin Sorumlulukları

Geçici iş ilişkisinde, işçinin asıl işvereni (ödünç veren) ile geçici işvereni (ödünç alan) arasında müteselsil sorumluluk vardır. Bu, işçinin alacaklarını her iki işverenden de talep edebilmesi anlamına gelir.

Geçici İşverenin (Ödünç Alanın) Yükümlülükleri

• İş Sağlığı ve Güvenliği: İşçiyi gözetme borcu, işçiyi fiilen çalıştıran geçici işverene aittir. İş kazası riskine karşı gerekli önlemleri almak ve eğitimi vermek zorundadır.
• Eşit Davranma: Geçici işçileri, kendi işçileriyle aynı sosyal hizmetlerden (servis, yemekhane vb.) yararlandırmak zorundadır.
• Ücret Kontrolü: Geçici işveren, işçinin ücretinin ödenip ödenmediğini kontrol etmekle yükümlüdür. Ödenmeyen ücret varsa, bunu Özel İstihdam Bürosu'na yapacağı ödemeden keserek doğrudan işçinin banka hesabına yatırmalıdır.

Asıl İşverenin (Ödünç Verenin) Yükümlülükleri

• Ücret Ödeme: İşçinin ücretini ödeme yükümlülüğü asıl işverendedir.
• SGK Primi: Sosyal güvenlik primlerini yatırma yükümlülüğü asıl işverendedir.

4. Geçici İş İlişkisi Kurulamayacak Haller ve Kota

İş Kanunu, işçilerin haklarını korumak amacıyla geçici işçi çalıştırmayı bazı durumlarda yasaklamış veya sınırlamıştır:

• Toplu İşçi Çıkarma: Toplu işçi çıkarılan işyerlerinde, çıkarmadan itibaren 8 ay süresince geçici iş ilişkisi kurulamaz.
• Grev ve Lokavt: Grev ve lokavt uygulanan işyerlerinde, bu süre boyunca geçici işçi çalıştırılamaz.
• Kota Sınırı: Geçici iş ilişkisi ile çalıştırılan işçi sayısı, işyerinde çalıştırılan toplam işçi sayısının dörtte birini (%25) geçemez. (10 ve daha az işçi çalıştırılan işyerlerinde 5 işçiye kadar izin verilir).
• Yeraltı ve Maden: Yer altında maden çıkarılan işyerlerinde geçici iş ilişkisi kurulamaz.

Sıkça Sorulan Sorular (Geçici İş İlişkisi)

Soru: Rızam olmadan başka şirkete gönderildim, haklı fesih yapabilir miyim?

Evet. Geçici iş ilişkisinin temel şartı işçinin yazılı rızasıdır. Onayınız olmadan yapılan görevlendirme, iş şartlarında esaslı değişikliktir. İş Kanunu m. 24/II gereğince haklı nedenle derhal fesih yaparak kıdem tazminatınızı talep edebilirsiniz.

Soru: Geçici işverende iş kazası geçirirsem kim sorumlu olur?

İş kazasından hem asıl işveren (sizi gönderen) hem de geçici işveren (sizi çalıştıran) müteselsilen (birlikte) sorumludur. Maddi ve manevi tazminat davasını her iki işverene karşı da açabilirsiniz.

Soru: Geçici işçiyim, sendikaya üye olabilir miyim?

Evet. Geçici iş ilişkisi kurulması, işçinin sendikal haklarını engellemez. Asıl işverenin işyerindeki toplu iş sözleşmesinden yararlanmaya devam edersiniz. Sendikal hakların kısıtlanması durumunda sendikal tazminat davası açılabilir.